Współczesna medycyna oferuje coraz skuteczniejsze metody ochrony zdrowia publicznego, z których jedną z najważniejszych pozostają szczepienia. Choć temat immunizacji zwykle kojarzony jest z dziećmi, w rzeczywistości to właśnie dorośli często pozostają grupą zaniedbaną w polityce szczepień. W Polsce system obowiązkowych szczepień dla dorosłych jest ograniczony, a wiedza społeczeństwa na temat szczepień zalecanych – niska. Tymczasem dane epidemiologiczne i demograficzne wskazują, że szczepienia dorosłych są kluczowym elementem strategii zdrowotnej kraju, zwłaszcza w kontekście starzejącego się społeczeństwa i rosnącej mobilności.

Jakie szczepienia są obecnie obowiązkowe i zalecane?

W Polsce obowiązkowe szczepienia dla dorosłych obejmują przede wszystkim osoby wykonujące określone zawody, np. personel medyczny, weterynaryjny czy pracowników laboratoriów. Do obowiązkowych należą m.in. szczepienia przeciwko WZW typu B, tężcowi (dla osób narażonych na urazy) oraz w niektórych sytuacjach – wścieklizna. W praktyce jednak większość dorosłych Polaków podlega raczej rekomendacjom niż obowiązkowi szczepień.

Zalecane szczepienia dla dorosłych obejmują m.in. szczepienia przeciwko grypie, pneumokokom, krztuścowi, błonicy, tężcowi (tzw. szczepienie przypominające co 10 lat), ospie wietrznej, półpaścowi oraz COVID-19. Szczególnie ważna jest także immunizacja przed wyjazdami zagranicznymi – wiele krajów wymaga lub zaleca szczepienia przeciwko chorobom takim jak żółta febra, dur brzuszny czy cholera.

Niska wyszczepialność – problem systemowy

Mimo dostępności szczepionek, Polska od lat notuje niskie wskaźniki wyszczepialności wśród dorosłych. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH, w sezonie 2022/2023 przeciw grypie zaszczepiło się zaledwie 8,3% dorosłych Polaków, podczas gdy w krajach Europy Zachodniej ten odsetek przekracza 30%. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja wśród seniorów – grupy najbardziej narażonej na powikłania pogrypowe i inne choroby zakaźne. Tylko 21% osób powyżej 65. roku życia otrzymało szczepienie przypominające przeciwko tężcowi i błonicy w ciągu ostatnich 10 lat.

Wysoka śmiertelność z powodu powikłań chorób zakaźnych, które można by ograniczyć przez szczepienia, jest istotnym sygnałem alarmowym. Według danych GUS z 2023 roku, powikłania po grypie przyczyniły się do ponad 1 200 zgonów, z czego ponad 80% dotyczyło osób powyżej 60. roku życia. Jednocześnie ponad 50% badanych deklaruje, że nie otrzymało żadnej informacji od lekarza rodzinnego na temat dostępnych szczepień zalecanych.

Bariery w dostępie i świadomości zdrowotnej

Przyczyn takiej sytuacji jest wiele. Po pierwsze – brak powszechnego programu szczepień dla dorosłych finansowanego z budżetu państwa. Choć niektóre samorządy wprowadzają lokalne programy profilaktyczne (np. bezpłatne szczepienia przeciwko grypie dla seniorów), skala tych działań jest ograniczona. Po drugie – niska świadomość społeczna i sceptycyzm wobec szczepień. Pandemia COVID-19, zamiast poprawić sytuację, w wielu przypadkach pogłębiła dezinformację i nieufność wobec zaleceń medycznych.

Eksperci wskazują również na brak odpowiedniego systemu przypominającego o konieczności szczepień. W odróżnieniu od kalendarza szczepień dziecięcych, dorośli nie otrzymują regularnych przypomnień ani automatycznych zaproszeń na szczepienia. Brakuje też szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej adresowanej do tej grupy wiekowej.

Potrzeba strategii szczepień dla dorosłych

W związku ze starzeniem się społeczeństwa oraz rosnącym znaczeniem chorób zakaźnych wśród dorosłych, eksperci postulują wprowadzenie ogólnopolskiego, skoordynowanego programu szczepień dla dorosłych. Wymagałoby to nie tylko zapewnienia finansowania, ale również zaangażowania lekarzy POZ, farmaceutów oraz instytucji publicznych w edukację i promocję szczepień.

Z danych Komisji Europejskiej wynika, że każdy 1 euro wydany na szczepienia przynosi od 3 do 5 euro oszczędności w systemie ochrony zdrowia. Inwestycja w szczepienia dorosłych może więc znacząco odciążyć system i zmniejszyć liczbę hospitalizacji oraz zgonów.

Szczególną uwagę należy zwrócić na osoby z grup ryzyka: seniorów, osoby z chorobami przewlekłymi, kobiety w ciąży oraz pracowników ochrony zdrowia. Dla nich szczepienia mogą być kluczowe nie tylko w kontekście własnego zdrowia, ale także ochrony najbliższych i pacjentów.

Równocześnie pojawiają się pozytywne przykłady. W 2024 roku Warszawa oraz Kraków rozszerzyły lokalne programy szczepień dla osób 60+, oferując bezpłatne szczepionki przeciw grypie, pneumokokom i półpaścowi. Efektem był wzrost wyszczepialności o 12% w porównaniu do poprzedniego roku – to dowód na to, że działania lokalne mogą przynosić wymierne rezultaty.

Wzmocnienie polityki szczepień dorosłych wymaga kompleksowego podejścia. Obejmuje ono zarówno działania systemowe, jak i edukacyjne, a także zmianę sposobu myślenia o profilaktyce – nie jako jednorazowym działaniu, ale procesie trwającym przez całe życie. Tylko wówczas szczepienia mogą pełnić swoją funkcję – skutecznej, sprawdzonej i taniej ochrony zdrowia publicznego.