Atopowe zapalenie skóry (AZS) to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób skóry, a jednocześnie jedna z najbardziej uciążliwych, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Schorzenie to dotyka przede wszystkim dzieci, ale coraz częściej występuje również u dorosłych. Charakteryzuje się nawrotowym przebiegiem, uporczywym świądem i znacznym wpływem na jakość życia pacjentów. Mimo postępów w diagnostyce i leczeniu, AZS nadal pozostaje chorobą przewlekłą i trudną do całkowitego wyleczenia.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, atopowe zapalenie skóry występuje u około 15–20% dzieci i 1–3% dorosłych na całym świecie. W Polsce statystyki są równie alarmujące – AZS rozpoznaje się u około 10–15% dzieci, a u części z nich objawy utrzymują się również w wieku dorosłym. Co istotne, częstość występowania choroby wzrasta w krajach wysoko rozwiniętych, co wiąże się m.in. z czynnikami środowiskowymi, stylem życia i dietą.

Objawy AZS: nie tylko sucha skóra

Objawy atopowego zapalenia skóry są zróżnicowane, ale najbardziej charakterystyczne to suchość skóry, świąd i stany zapalne o różnym nasileniu. Skóra osób z AZS bywa zaczerwieniona, łuszcząca się, często pojawiają się na niej nadżerki, pęknięcia i strupy będące wynikiem intensywnego drapania. Świąd to jeden z najbardziej dokuczliwych objawów – może być tak silny, że uniemożliwia sen i normalne funkcjonowanie.

Choroba ma zwykle przebieg nawrotowy – okresy zaostrzeń przeplatają się z czasem względnego uspokojenia objawów. U niemowląt zmiany skórne najczęściej lokalizują się na policzkach, czole, owłosionej skórze głowy i tułowiu. U starszych dzieci oraz dorosłych zmiany występują głównie w zgięciach łokciowych i podkolanowych, na szyi, dłoniach i twarzy.

AZS często współistnieje z innymi chorobami atopowymi, takimi jak astma, alergiczny nieżyt nosa czy alergie pokarmowe. Choroba ma także wymiar psychiczny – przewlekły świąd, widoczne zmiany na skórze oraz nawracające zaostrzenia mają silny wpływ na samoocenę pacjentów, relacje społeczne i ogólny komfort życia.

Rozpoznanie choroby i rola diagnostyki alergologicznej

Diagnoza AZS opiera się głównie na obrazie klinicznym oraz dokładnym wywiadzie medycznym. Lekarze zwracają uwagę na charakterystyczną lokalizację zmian, przewlekłość objawów, wywiad rodzinny w kierunku chorób alergicznych oraz obecność innych dolegliwości atopowych.

Nie istnieje jedno konkretne badanie, które pozwala jednoznacznie potwierdzić AZS, ale pomocne bywają testy alergiczne – zarówno skórne, jak i z krwi – które mogą ujawnić nadwrażliwość na konkretne alergeny pokarmowe lub wziewne. Warto jednak pamiętać, że nie każdy przypadek AZS ma podłoże alergiczne. U niektórych pacjentów choroba rozwija się mimo braku wykrywalnych uczuleń.

W diagnostyce różnicowej konieczne jest wykluczenie innych chorób dermatologicznych, takich jak łuszczyca, kontaktowe zapalenie skóry czy zakażenia skórne. W niektórych przypadkach dermatolog może zlecić badanie histopatologiczne skóry lub posiew w celu wykrycia nadkażeń bakteryjnych.

Jak wygląda leczenie AZS? Skuteczne strategie i codzienna pielęgnacja

Leczenie atopowego zapalenia skóry wymaga wielowymiarowego podejścia. Kluczową rolę odgrywa systematyczna i odpowiednio dobrana pielęgnacja skóry. Codzienne stosowanie emolientów – preparatów natłuszczających i nawilżających – pomaga odbudować barierę ochronną skóry, zmniejsza świąd i ryzyko zaostrzeń. Emolienty powinny być stosowane co najmniej dwa razy dziennie, a także bezpośrednio po kąpieli.

W przypadku zaostrzeń objawów konieczne bywa stosowanie leków przeciwzapalnych. Najczęściej są to kortykosteroidy w maściach lub kremach, które szybko łagodzą stany zapalne. Ich stosowanie powinno jednak być krótkotrwałe i kontrolowane przez lekarza. Alternatywą, zwłaszcza przy dłuższym leczeniu, są inhibitory kalcyneuryny (np. takrolimus, pimekrolimus), które działają przeciwzapalnie bez skutków ubocznych charakterystycznych dla sterydów.

W cięższych przypadkach, przy oporności na leczenie miejscowe, stosuje się leczenie ogólne, w tym leki immunosupresyjne (np. cyklosporynę) lub nowoczesne terapie biologiczne, takie jak dupilumab – pierwszy lek biologiczny zatwierdzony do leczenia AZS u dorosłych i dzieci od 6 roku życia. Leczenie biologiczne daje bardzo obiecujące rezultaty, ale ze względu na wysokie koszty, dostępność bywa ograniczona.

Uzupełnieniem terapii jest leczenie przeciwhistaminowe (w celu łagodzenia świądu) oraz leczenie infekcji, które często towarzyszą AZS – skóra atopowa jest szczególnie podatna na zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe.

Zapobieganie nawrotom: styl życia i unikanie alergenów

W przypadku AZS niezwykle ważna jest profilaktyka – unikanie czynników wywołujących i nasilających objawy. Do najczęstszych należą: alergeny pokarmowe (np. mleko, jaja, orzechy), alergeny wziewne (pyłki, kurz, roztocza), stres, pot, zmiany temperatury, detergenty, wełna i syntetyczne tkaniny. Prowadzenie dziennika obserwacji może pomóc pacjentowi i lekarzowi w identyfikacji konkretnych czynników prowokujących.

Zaleca się stosowanie łagodnych kosmetyków bez substancji zapachowych i konserwantów, a także pranie ubrań w hipoalergicznych proszkach. Warto również zadbać o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach – szczególnie zimą, gdy ogrzewanie wysusza skórę.

Choć AZS jest chorobą przewlekłą, właściwa pielęgnacja, edukacja pacjenta oraz indywidualnie dobrane leczenie pozwalają na znaczną poprawę komfortu życia i redukcję objawów. Rosnąca świadomość społeczna, postęp w farmakologii i nowe metody terapii dają nadzieję na coraz skuteczniejsze zarządzanie tą złożoną i przewlekłą chorobą.